باج گیری عاطفی چیست؟

باج گیری عاطفی چیست و چه پیامدهایی دارد؟ راه مقابله با آن چیست؟
آیا تا به‌ حال کسی شما را به انجام کاری تحریک کرده است یا درگیر باج گیری عاطفی شده‌اید؟ در این شرایط خود را در لبه پرتگاهی می‌ بینید که برای نجات از آن چاره‌ ای جز مراعات حال طرف مقابل را ندارید. اگر از این شرایط خسته شده‌اید، این مقاله برایتان مفید خواهد بود. در این مقاله، درباره این معضل همه‌ گیر صحبت می‌کنیم.

باج گیری عاطفی یعنی چه؟
در این روش از باج‌ گیری، فرد از احساسات شما سوءاستفاده می‌کند تا شما را برای رسیدن به منافع خود کنترل کند یا تحت‌تأثیر قرار دهد. باج‌ گیران عاطفی در قربانیان خود احساس ترس، تعهد و عذاب وجدان همیشگی ایجاد می‌کنند تا آنها را وادار به اطاعت کنند.

این نوع باج‌ گیری ترفندی رایج در روابط نزدیک یا عاشقانه است. باج‌ گیر عاطفی از رازهای شما علیه خودتان استفاده نمی‌کند، بلکه از آنها برای کنترل شما کمک می‌گیرد.

باج گیری عاطفی ممکن است در روابط خانوادگی هم اتفاق بیفتد. باج گیری عاطفی والدین زمانی رخ می‌دهد که مثلا مادری همیشه تلاش می‌کند به فرزندش که زمان کافی را با او سپری نمی‌کند، احساس گناه بدهد. او ممکن است در صحبت‌هایش مدام کارهایی را یادآوری کند که دختران یا پسران خوب انجام می‌دهند. این باج‌ گیرهای عاطفی از چنین جملاتی استفاده می‌کنند:

من تو را رنج می‌دهم؛
این خانواده را نابود می‌کنی؛
تو دیگر فرزند من نیستی؛
از کار خود پشیمان می‌شوی؛
من بیمار می‌شوم؛
بدون تو نمی‌توانم ادامه بدهم.

مراحل باج‌ گیری عاطفی چیست؟
باج‌ گیری عاطفی به یک‌ باره اتفاق نمی‌افتد. برای اینکه خود را از این مهلکه نجات بدهید، باید این را بدانید. باج گیری عاطفی 6 مرحله دارد که در ادامه هریک را بررسی می‌کنیم.

1. بیان‌ کردن خواسته
اولین مرحله این نوع باج‌ گیری زمانی است که باج‌ گیر از شما چیزی می‌خواهد. او ممکن است خواسته خود را صریح یا ضمنی و غیرمستقیم بیان کند.

در حالت اول، احتمالا از او چنین جمله‌ای می‌شنوید: «فکر نمی‌کنم که این شخص مناسب تو باشد.» بیان غیرمستقیم خواسته او هم با جمله‌ای شبیه به این همراه است: «من طرز نگاه‌کردنش به تو را دوست ندارم. او ممکن است خطرناک باشد.» در حالت دوم، این‌طور به نظر می‌رسد که او به شما اهمیت می‌دهد، اما این رفتارش فقط برای کنترل‌ کردن شماست.

2. مقاومت‌ کردن
اگر احساس می‌کنید کسی قصد باج‌ گیری عاطفی از شما را دارد و می‌خواهید در برابر او مقاومت کنید، باید رک‌ و پوست‌ کنده احساستان را به او بگویید. مثلا اگر نمی‌خواهید کسی حتی برای تمیزکاری وارد اتاقتان شود، می‌توانید با گفتن جمله «خودم می‌توانم اتاقم را تمیز کنم» یا «وقتی کسی وارد اتاقم می‌شود، مضطرب می‌شوم» جلوی او را بگیرید.

برای بیان غیرمستقیم این احساس راه‌های دیگری هم وجود دارد، مثل:

همیشه کلید اتاقتان را همراه داشته باشید؛
جارو یا وسایل نظافت را جایی بگذارید که او نتواند پیدایشان کند.

3. فشارآوردن
زمانی که فردی در روابط عادی با شریک زندگی خود مقاومت می‌کند، طرف مقابل برای حل مشکل راهی پیدا می‌کند و به این روش مشکلاتشان را با هم حل می‌کنند. اما باج‌ گیران با استراتژی‌های مختلف خواسته‌های خود را به شما تحمیل می‌کنند. برخی از این استراتژی‌ها عبارت‌اند از:

خواسته خود را طوری بیان می‌کنند که به نظر می‌رسد به شما اهمیت می‌دهند؛
می‌گویند مقاومت شما سبب ایجاد احساس بدی به خودشان می‌شود؛
به شما می‌گویند که باید خواسته‌های آنها را عملی کنید چون این کار نشانه عشق متقابل است.

4. تهدید
باج‌ گیری عاطفی ممکن است به‌صورت تهدید مستقیم یا غیرمستقیم باشد. در حالت اول، چنین جملاتی را می‌شنوید: «اگر امشب را با دوستانت بگذرانی، چمدان‌هایم را می‌بندم و برای همیشه از اینجا می‌روم.» در صورت تهدید غیرمستقیم هم جملاتی شبیه به این را می‌شنوید: «من حتی با دوست‌هایم هم معاشرت نمی‌کنم، چون می‌خواهم زمان بیشتری را با تو سپری کنم. اگر بروی، دنبال شخص دیگری می‌روم که به من بیشتر توجه می‌کند.»

علاوه‌ بر این، باج‌ گیر عاطفی ممکن است تهدید خود را با وعده‌ و وعید پنهان کند و بگوید: «اگر پیش من بمانی، هرچه دوست داری می‌خوریم. حتی می‌توانیم فیلمی را که مدت‌هاست می‌خواهی ببینی، با هم تماشا کنیم.»

5. اطاعت‌ کردن
در نهایت احتمالا مقاومت‌ها شما را خسته می‌کند و به خواسته‌های او تن می‌دهید. باج‌ گیری عاطفی همیشگی با توسل به فشار و تهدید ممکن است طاقت‌ فرسا باشد.

اگر باج‌ گیر به خواسته خود برسد، معمولا با شما مهربان می‌شود. این رفتار مثبت ممکن است فقط لحظه‌ای طول بکشد. اگر در چنین رابطه‌ای باقی بمانید، رفتار سمی او تکرار می‌شود.

6. تکرار رفتار باج‌ گیرانه
در صورتی‌ که پس از مقاومت بسیار سرانجام تسلیم شوید، باج‌ گیر متوجه نقطه ضعف شما می‌شود. احساس می‌کنید که اگر به‌ جای مقاومت‌ کردن تسلیم او شوید، راحت‌ ترید. این اتفاق بارها و بارها تکرار می‌شود، مگر اینکه به این نتیجه برسید که درگیر بازی او شده‌اید.

روش‌های باج گیری عاطفی
به‌ گفته دکتر سوزان فوروارد، درمانگر مشهور بین‌المللی و کارشناس سلامت عاطفی، بیشتر باج‌ گیران برای کنترل‌کردن شما از ابزارهای مختلفی استفاده می‌کنند. به‌اعتقاد او، باج‌ گیرهای عاطفی در 4 گروه اصلی جای می‌گیرند.

1. تنبیه‌ کننده‌ها
اگر در مقابل خواسته‌های این گروه مقاومت کنید، عواقب آن را به شما می‌گویند. آنها برای کنترل شما از تهدید مستقیم و رفتار خاموش استفاده می‌کنند. این افراد از روی عمد با شما صحبت نمی‌کنند تا نگران یا مضطرب شوید.

مثلا خسته از کار به خانه می‌روید و همسرتان شام را با خوشحالی آماده کرده است. شما می‌خواهید از شام صرف‌نظر کنید تا بتوانید زودتر بخوابید. فرد تنبیه‌کننده نمی‌تواند این را بپذیرد، چون برای آماده‌کردن غذا وقت بسیاری صرف کرده است. درنتیجه درها را به‌ هم‌ می‌کوبد و با شما صحبت نمی‌کند.

2. خود تنبیه‌ گرها
این افراد دوست دارند نتیجه آسیب‌زای مقاومت همیشگی شما را به نمایش بگذارند. خودتنبیه‌گرها باعث می‌شوند از اینکه آسیب‌ دیده‌اند، احساس گناه کنید. آنها به این روش متوسل می‌شوند تا شما مسئولیت‌پذیر و تسلیم شوید.

فردی که این خصوصیت را دارد، ممکن است بگوید: «من مادری مجرد با مشکلات خاص خودم هستم. باید به من پول قرض بدهی تا بتوانم برای خواهرزاده‌هایم خوراکی بخرم! باید احساس مرا درک کنی، چون خودت هم بچه داری!»

3. رنج‌ دیده‌ها
افرادی که در این دسته جا می‌گیرند، ناراحتی خود از شما را با نمایش نشانه‌های درد و ناراحتی ابراز می‌کنند. آنها دوست دارند که شما از طریق اخم‌ها، آه‌ها و اشک‌هایشان متوجه غمشان شوید. رنج‌دیده‌ها که مکرر بدبختی خود را به شما یادآوری می‌کنند، همیشه از چیزهایی می‌گویند که به‌خاطر خوشبختی شما از آنها گذشته‌اند.

مثلا دوست رنج‌ کشیده شما می‌خواهد با شما والیبال بازی کند، اما شما به او می‌گویید که این ورزش را دوست ندارید. بعد از شام، تلفن زنگ می‌خورد. دوست‌تان پشت خط است و می‌گوید: «خیلی ناراحتم. حتی شام هم نخوردم، چون با مادرم به‌خاطر نمراتم دعوا کردم. او می‌گفت که من فقط والیبالم خوب است. آن‌قدر احساس بدی دارم که فقط می‌خواهم چند دور والیبال بازی کنیم تا حالم بهتر شود. حاضری فردا به زمین ورزش برویم و والیبال بازی کنیم؟»

4. وسوسه‌ گرها
این گروه به پاداش‌دادن و ستایش‌کردن قربانی علاقه دارند. آنها هر مرتبه این کارها را انجام می‌دهند تا از شما چیزی بگیرند. این کارها باعث می‌شوند که شما به خودتان احساس خوبی پیدا کنید. امکان دریافت پاداش به شما انگیزه می‌دهد تا خواسته‌های فرد وسوسه‌گر را اجرا کنید.

مثلا شریک عاطفی‌تان به شما می‌گوید که شریک ایدئال او هستید و نمی‌تواند برای زندگی با شما صبر کند. بااین‌حال، بهتر است که همه‌چیز آرام پیش برود. شما با خواسته او موافقت می‌کنید و همچنان با او با عشق و مهربانی رفتار می‌کنید. درنهایت، روزی از او می‌پرسید که آیا قصد ازدواج دارد؟ او در جواب می‌گوید: «آیا من با این رابطه موافق بودم؟ تو مدام به من می‌چسبی. این رابطه بی‌معناست!»

نشانه‌های باج‌ گیری عاطفی
ممکن است این نشانه‌ها بلافاصله خود را نشان ندهند و شما ناآگاهانه قربانی این باج‌ گیری باشید. بنابراین شناخت نشانه‌ها باعث می‌شود که از خود محافظت کنید. رایج‌ترین نشانه‌های باج گیری عاطفی عبارت‌اند از:

شما را متهم می‌کند که دلیل تمام اتفاقات بد هستید؛
از لطف خودش محرومتان می‌کند؛
با شما سازش نمی‌کند و هیچ‌وقت عذرخواهی واقعی او را نمی‌شنوید؛
کاری می‌کند که هنگام بازخواست‌کردنش غیرمنطقی به نظر برسید؛
به شما فداکاری برای خوشحالی خود را توصیه می‌کند؛
شما را می‌ترساند یا تهدید می‌کند؛
به‌ ظاهر نگران حال شماست؛
مرزگذاری با او تقریبا غیرممکن می‌شود؛
هنگام انجام‌دادن هر کاری شما را کنترل می‌کند.
راه‌هایی برای مقابله با باج‌ گیری عاطفی
بسیاری از مواقع، قربانیان باج‌ گیری عاطفی به مشکلاتی مثل اختلال شخصیت مرزی (BPD) دچار می‌شوند. بنابراین بهتر است هرچه زودتر برای مقابله با این مشکل فکری کنید. برای اینکه با باج‌ گیر عاطفی مقابله کنید، می‌توانید به این راه‌ها متوسل شوید:

مسئله را درست تشخیص بدهید. دقت کنید که ابراز نیازهای شریک زندگی‌تان یا مرزبندی‌های او را به حساب باج‌ گیری نگذارید. باج‌ گیری عاطفی با فشار، کنترل و تهدید همراه است.
جزئیات را یادداشت کنید. با این کار می‌توانید متوجه الگوی رفتاری طرف مقابل شوید.
محرک‌های عاطفی خود را شناسایی کنید. اجازه ندهید که کسی از محرک‌های عاطفی شما سوءاستفاده کند.
اگر متوجه شدید که اشک‌های طرف مقابل غیرواقعی‌اند، از او فاصله بگیرید. با این روش به او نشان می‌دهید که نمی‌تواند از دلسوزی شما برای رسیدن به مقاصد خود استفاده کند.
برای خود زمان بخرید. اجازه ندهید که فشارها و تهدیدهای او مانع فکرکردن شما شوند.
در رابطه خانوادگی، دوستانه یا عاشقانه مرزبندی مشخص داشته باشید. بدون مرزبندی‌ دقیق نمی‌توانید از فردیت خود محافظت کنید.
از امنیت خود مطمئن شوید. اگر رفتارهای دوست یا همسرتان شما را به خطر می‌اندازند، قبل از هر چیزی امنیت خود را بسنجید.
با درمانگری ماهر و باتجربه مشورت کنید. این‌طوری می‌فهمید که چرا به طرف مقابل اجازه باج‌ گیری می‌دهید و آگاهانه با او مقابله می‌کنید.
او را به تغییر یا سازش دعوت کنید. به او پیامدهای رفتارش را توضیح بدهید و مرزهای جدیدی تعیین کنید.
او را برای همیشه ترک کنید. در شرایطی که هیچ چیز تغییر نمی‌کند، بهترین کار این است که رابطه را برای همیشه تمام کنید.

کتاب باج گیری عاطفی
یکی از بهترین راه‌های مقابله با باج‌ گیری عاطفی مطالعه بیشتر درباره این مسئله است. باج گیری عاطفی کتاب مشهور درمانگری بین‌المللی به‌نام سوزان فوروارد است. او در کتاب باج گیری عاطفی، این معضل را تجزیه‌وتحلیل می‌کند و برای مقابله با آن راهکارها و تمرین‌هایی عملی معرفی می‌کند.

سؤالات رایج
– آیا می‌توانم از همسرم به‌ دلیل باج گیری عاطفی شکایت قانونی کنم؟
این روش از باج‌ گیری اگر میان همسران رخ بدهد، نوعی خشونت خانگی محسوب می‌شود. البته متأسفانه هنوز در قوانین ایران خشونت عاطفی جرم‌انگاری نشده است و تنها در صورت درگیری فیزیکی امکان پیگرد قانونی وجود دارد.

– چطور باج‌ گیر عاطفی را شناسایی کنیم؟
این افراد معمولا برای رسیدن به خواسته‌های خود از فشار روانی، کنترل و تهدید استفاده می‌کنند.

– بهترین راه برای مقابله با باج‌ گیری عاطفی چیست؟
بهترین راه مراجعه به روان‌درمانگر است. روان‌درمانگر باتجربه به شما کمک می‌کند مشکل را به‌خوبی شناسایی کنید و بهترین راه‌حل را به کار ببرید.

شما بگویید
باج‌ گیرهای عاطفی همه‌جا هستند. ممکن است در میان اعضای خانواده، دوستان یا حتی در روابط عاشقانه با چنین افرادی مواجه شوید. برای شناسایی این افراد و مقابله با آنها راه‌های ساده‌ای وجود دارند که به آنها اشاره کردیم.

آیا شما تا به‌حال با باج‌ گیرهای عاطفی سروکار داشته‌ اید؟ از تجربه خود در مواجهه با این افراد بگویید.